Tekst zawiera przegląd dokumentów historycznych, wydawanych przez instytucje zajmujące się sektorem bankowym w Polsce, wykonany pod kątem odnalezienia znaczenia słów „walutowy”, „denominowany”, oraz „indeksowany”. Opracowanie może służyć wszystkim prawnikom jako baza do wykonania wykładni językowej przepisów prawa bankowego, zrozumienia klasyfikacji umów kredytowych a także używania nazw umów kredytowych w prawidłowy sposób. Tekst składa się z 3000 słów, około 20 stron oraz referencji.
Interpretując prawo z zakresie stosunków kredytowych należy pamiętać o kontekście historycznym. Wywarł on tak mocny wpływ na rzeczywistość Polski, że jego ignorowanie jest poważnym, wręcz dyskwalifikującym, błędem. Dokonując interpretacji prawa nie można się oprzeć ani na narracji bankowej ani też na dostępnej literaturze prawniczej. Aby dotrzeć do prawdy i ukrytej wiedzy, należy wykonać analizę obu systemów i przeprowadzić syntezę własnymi siłami, rozpoczynając pracę badawczą w źródłach sprzed 1945 roku. Praca oczywiście musi być oparta na analizie materiałów specjalistycznych, literatury prawniczej oraz litery prawa. Należy więc zrobić to co powinni wykonać teoretycy prawa. Metoda warsztatowa nie jest tutaj tajemnicą, będąc opisaną w podręcznikach z prawoznawstwa.
Podstawową techniką, przy interpretacji przepisów, jest analiza językowa bazująca na znaczeniu słów w języku naturalnym. W grę wchodzi zarówno znaczenie potoczne jak i słownikowe. W obszarze znaczeń specjalistycznych należy zwrócić się do literatury i źródeł fachowych, jako że system prawny przeważnie nie wprowadza własnych definicji specjalistycznych. Tutaj pojawia się bardzo ważne pytanie dlaczego praktycy prawa oczekują, że prawo bankowe ma definiować kredyt denominowany i indeksowany, skoro oba terminy są dobrze zdefiniowane w systemach ekonomicznym i finansowym.
W przypadku świata bankowości i finansów należy sięgnąć do fachowych źródeł krajowych, oraz wesprzeć się literaturą obcojęzyczną. Należy także przeprowadzić analizę komparystyczną aby dowiedzieć się jak do danego zagadnienia podchodzą systemy prawne innych krajów. Nie można ignorować grzechu pierworodnego obu systemów, co powinno bezwzględnie skłaniać do rozszerzenia poszukiwań o okres przedwojenny, czyli ostatni moment gdy myśl prawnicza i bankowa nie były jeszcze skalane ideami marksistowskimi. Jeżeli ktoś poczuł się urażony tym twierdzeniem, powinien sięgnąć do książki dr hab. Bogusława Czarnego (2016), w której autor opisuje spustoszenia w nauce ekonomii na warszawskim SGPiS spowodowane przez okres marksistowski. Skoro wydarzyło się to w Szkole Głównej Handlowej, nie widzę powodu aby upierać się, że katedry prawa były wolne od identycznych spustoszeń. Nie jestem pewien, czy istniały w Polsce okresu PRL katedry finansów i bankowości; jeżeli tak to musiały być to miejsce, gdzie uczono bardzo dziwnych rzeczy.
Na poparcie moich tez zaznaczę, że w literaturze prawniczej z lat powojennych znajdujemy wyjaśnienia obrazujące oczywiste i wymagane zmiany systemu prawnego mające na celu dostosowanie spuścizny prawnej do społeczeństwa socjalistycznego (Czachórski, 1954, Ohanowicz, 1965).
W niniejszej analizie pominę konspekt historyczny i funkcyjny kredytu bankowego. Poświęciłem temu zagadnieniu osobne teksty, do których pozwolę sobie odesłać czytelnika (2015b, 2015c). Nie będę tutaj przeprowadzał także analizy językowej, którą wykonałem w "Waloryzowany kredyt hipoteczny" (2015a). Nie tracąc czasu na powtarzanie wykonanej wcześniej pracy, pozostanę w centrum zainteresowania niniejszej analizy czyli znaczeniu określeń kredytów nazywanych publicystyce jako walutowe, denominowane oraz indeksowane.
Okazuje się, że kredyty walutowe, denominowane oraz indeksowane były wielokrotnie stosowane w opracowaniach NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego (KNB, prekursor KNF) opisujących system finansowy w Polsce. Z raportów z lat 1999-2006 wynika, że piśmiennictwu fachowemu znane były wszystkie poszukiwane przez nas określenia.
Pierwszą wzmiankę na temat kredytów denominowanych można znaleźć w opracowaniu Głównego Inspektoratu Nadzoru Bankowego „Sytuacja finansowa banków w 1999 r. ”, gdzie autor używa określenia „denominowany w dewizach” w celu określenia portfela umów odnoszonych do walut obcych.
W raporcie za rok 2000, KNB nie wspomina o o kredytach denominowanych, posługując się tylko nazwą „walutowe”. Raport za rok 2001 ponownie stosuje nazwę „denominowany w” opisując portfel kredytów odnoszonych do walut obcych.
Raport wymienia obok pozycji denominowanych w walutach obcych, także pozycje indeksowane do walut obcych w sposób całkowicie naturalny, co oznacza że technika ta była uznana za oczywistą dla autora raportu.
Rok 2002 w raporcie KNB pokazuje całe spektrum nazw. Czytamy w nim zarówno o kredytach walutowych, indeksowanych do walut obcych, oraz denominowanych w walutach obcych.
Raport wspomina o pozycjach walutowych na które składają się pozycje: denominowane w walutach obcych oraz indeksowane do nich. Jest to klasyfikacja pokazująca, że określenie „pozycja walutowa” jest nazwą generalną, z dwoma typami szczególnymi „denominowanym” oraz „indeksowanym”.
Raport opisujący rok 2004 wspomina o kredytach walutowych dzielonych na dwie kategorie: denominowane w walutach obcych lub też do nich indeksowanych. Jest to niezwykle ważne stwierdzenie tym bardziej, że identyczna klasyfikacja znajduje się w znowelizowanym prawie bankowym (2011, art.69 ust.2 pkt 4a).
Raport za rok 2005 ponownie wymienia kredyty denominowane w walucie obcej, sprawiając jednak wrażenie, że chodzi o klasyfikację generalną, czyli synonim kredytu walutowego. Ważne są w tym raporcie uwagi na temat spodziewanego ryzyka, oraz zachowań kredytowych w innych krajach.
Raport za rok 2006 nie informuje o kredytach indeksowanych czy też denominowanych co jest zaskakujące, biorąc pod uwagę rozpoczęcie akcji kredytowej na wielką skalę. Może być to spowodowane jej likwidację przez parlament Rzeczpospolitej i przeniesieniem obowiązków do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).
Na marginesie rozważań, warte uwagi jest odnotowanie uwag co do rosnącej bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości.
Raport niesie w swej treści uwagę o Rekomendacji S i kredytach walutowych, co pozwala dostrzec, że KNB/KNF zaczyna już udawać, że wszystkie kredyty, denominowane oraz indeksowane są walutowe.
Jednym z ostatnich dokumentów wydanych przez KNB była Rekomendacja S (KNB, 2006), która prawdopodobnie przyczyniła się do likwidacji tej instytucji. W dokumencie tym czytamy o „ekspozycji kredytowej w walucie obcej” oraz „ekspozycji kredytowej indeksowanej kursem walucie obcej”.
Obok raportów KNB/KNF oraz Rekomendacji S, raporty o stabilności publikowane przez NBP są niezastąpionym źródłem wiedzy specjalistycznej na temat klasyfikacji kredytów.
Raport z roku 2000, będący pierwszym z serii nie wspomina o kredytach walutowych, jednak raport za lata 2001-2002 (NBP, 2003) przynosi już wysyp określeń opisujących pozycje odnoszone do walut obcych. Raport zawiera określenie: pozycji wyrażonych w walutach obcych, kredytów walutowych i indeksowanych do walut obcych. Podkreśla, że blisko 1/4 aktywów sektora bankowego była denominowana w walutach obcych.
Na podstawie tego raportu należy stwierdzić, że najogólniejszym określeniem jest „pozycja odnoszona do walut obcych”, będąca synonimem „denominowanej w walucie obcej” a wariantami tych pozycji są „kredyty walutowe” oraz „indeksowane do walut obcych”.
Raport o stabilności systemu finansowego za rok 2003 (NBP, 2004) przedstawia niezwykle interesujące fakt - dowiadujemy się z tego dokumentu, że w roku 2003 zmieniono zasady klasyfikacji kredytów.
Jest to ostatni rok, w którym możemy zobaczyć statystyki związane z kredytami indeksowanymi, obok kontraktów walutowych oraz złotowych. Z przypisu do poniższej tabeli dowiadujemy się, że w czerwcu 2003 zmieniono klasyfikację kredytów indeksowanych do walut obcych. Od tej pory kredyty indeksowane są raportowane jako walutowe.
Moment zmiany pokazany jest na poniższym wykresie. Wykres pokazuje dodatkową niezwykle interesującą kwestię. Jest to ilość kredytów walutowych.
Należy jednak zauważyć, że pomimo tej zmiany w kolejnych latach reporty zawierały w dalszym ciągu informację o rozróżnialności pojęciowej kredytów walutowych i indeksowanych (NBP, 2005, s.11,18, 53, 69)
Widoczne jest to także w raporcie za rok 2006 (NBP, 2007, s.29).
Z kontekstu opracowań NBP wynika, że pojęcie "denominowany w" stosowane było do kredytów w których wartość zobowiązań była odnoszona do walut obcych, czyli do wszystkich form znanych nam kredytów walutowych. Co więcej raporty stosują po roku 2003 pojęcie kredytu walutowego jako synonimu wszystkich podtypów kontraktowych. Należy więc przyjąć, że od strony raportowej nazwa "denominowany w", "indeksowany do" oraz "walutowy" oznaczają to samo - kredyty walutowe.
Aby zrozumieć tę zmianę trzeba zastanowić się co takiego się stało w 2003 roku, że banki zmieniły klasyfikację kredytów indeksowanych do postaci walutowej.
System bankowy już wtedy starał się obchodzić system prawny w zakresie wymagań dewizowych. Jednym z banków, który nie posiadając zezwoleń dewizowych, oferował lokaty "walutowe" był InvestBank, który od ok. 1994 roku udostępniał klientom lokaty dewizowo-złotowe bazujące na znanej nam indeksacji czy też waloryzacji, stosując jednak kurs średni NBP. W roku 1998, reagując na tę praktykę bankową, Komisja Nadzoru Bankowego (KNB) wydała uchwałę w której definiując miary ryzyka walutowego, literalnie wymieniał pozycje „walutowych transakcji indeksowanych”, podając jednocześnie definicję, że indeksowanie do waluty obcej oznacza uzależnienie wartości salda wyrażonego w złotych od kursu waluty obcej (UCHWAŁA Nr 11/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 14 października 1998 r.). Należy tę wzmiankę uznać a pierwszą znaną w przepisach definicję pozycji indeksowanej.
Jest niezwykle interesującym, że już w roku 1999 technika "indeksacji" zyskała błogosławieństwo prawników za sprawą Encyklopedii Prawa Bankowego pod redakcją W.Pyzioła. Absolwent UJ, dr Truszkiewicz dokonał chrztu stosowania klauzuli waloryzacyjnej art.358(1) § 2 w opisie Pożyczki (1999, s.849).
W rozdziale na temat Kredytu (1999, ZN10, s.812) rozwinął także koncepcję kontraktu dłużnego odnoszonego do waluty obcej, definiując w ten sposób protoplastę umowy kredytu wyrażonego w walucie obcej a obsługiwanego w walucie lokalnej.
Dr Truszkiewicz prawdopodobnie zdawał sobie zapewne sprawę, że zastosowanie w tym miejscu art.358(1) § 2 jest nieakceptowalne, zastosował więc klauzule przeliczeniowe. Niestety tego niuansu nie zrozumieli prawnicy, którzy do tej pory tłumaczą, że tego typu umowy bazują na waloryzacji umownej. Sam autor także nie rozumiał konsekwencji swojego swoistego „przepisu”, łamiącego nie tylko zasadę walutowości poprzez brak obrotu dewizowego, ale także podstawy księgi zobowiązań, odrywając zobowiązanie od świadczenia. Proszę zauważyć, że autor proponuje stosowanie przeliczeń walutowych stosując tabelę kursową banku, co powoduje subiektywne kształtowanie wysokości długu przez bank, prowadząc do nielegalności klauzul przeliczeniowych. To co zaproponował dr Truszkiewicz stało się podstawą praktyki bankowej na kolejną dekadę. Niestety w wyniku braku jakiejkolwiek analizy prawniczej, autor nie zauważył, że przepis ten jest akumulacją błędów warsztatowych, które aktualnie stają się podstawą w sądach do unieważniania umów.
Finalnie w roku 1999 Komisja Nadzoru Bankowego wydaje Rekomendację I, dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym. W dokumencie tym, abstrahując od form prawnych, KNB zarysowuje standardy jakościowe, a sam dokument jest uzupełnieniem uchwały nr 11/98 KNB, traktującej o parametrach ilościowych. Ostatnie zdanie tej rekomendacji jest niezmiernie interesujące, pozwalające wyobrazić sobie ogram braku etyki w tym zakresie.
Ogłoszenie zmiany prawa dewizowego z 2002 roku przyjmuję za punkt przełomowy, dzięki któremu banki uznały, że mogą przestać omijać prawo i zacząć raportować kredyty indeksowane jako walutowe. Formalnie, na podstawie kodeksu cywilnego, były to jednak nadal umowy złotowe.
Należy tutaj jednak zaznaczyć, że ZBP nie potrafiąc właściwie zrozumieć słowa „denominowany” oraz „indeksowany”, był jednak w stanie rozróżnić te dwie formy kontraktowe od kredytu walutowego tj. umowy w której kredyt jest uruchamiany przez bank i spłacany bezpośrednio w walucie obcej. Nie potrafię powiedzieć dlaczego prawnicy ZBP nie potrafili właściwie nazwać typów umów. Ta nieporadność oznacza albo zamierzoną manipulację, albo też nieznajomość raportów KNB/KNF oraz NBP.
Rok 2015 przyniósł kolejny kryzys spowodowany decyzją centralnego banku Szwajcarii (SNB) o zaprzestaniu wiązania helweckiej waluty z euro. Decyzja ta była ze wszech miar prawidłowa, biorąc pod uwagę wysoki koszt obsługi takiego przedsięwzięcia oraz znane przypadki ataków na waluty, których wartość jest sztucznie utrzymywana przez banki centralne - casus Soros vs. Funt Szterling [3]. Podkreślę, że o fakcie związania obu walut oraz ryzyku takiej operacji bankowcy doskonale wiedzieli [4]; prędzej czy później spodziewana była kolejna skokowa zmiana wartości CHF. Niestety bankierzy nie przygotowali na tę sytuację swoich klientów, przerzucając całe ryzyko na kredytobiorców.
Nadzieja w rozwiązaniu tej niezwykle skomplikowanej sytuacji jest w reprezentujących kredytobiorców prawnikach oraz Sądach. Aby jednak prawnicy oraz Sądy mogły procedować musza najpierw zrozumieć podstawy nazewnicze domeny w której operują. Ufam, że zapoznając się z materiałami, które przedstawiłem w niniejszym opracowaniu, przedstawiciele tych profesji nie będą więcej stosowali nazwy „denominowany do”, a także będą prawidłowo identyfikować kontrakty indeksowane jako złotowe a denominowane jako dewizowe z punktu widzenia przepisów prawa. Abstrahuję tutaj od legalności obu tych typów kontraktów.
Czachórski W. (1954), Zarys zobowiązań cz.2, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVc0F0WXVSa09QaTA
Ohanowicz A.(1965), Zobowiązania, Państwowe Wydawnictwa Naukowe
Invest Bank (1994), Reklama Głos Pomorza nr.237, http://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/plain-content?id=12118
Invest Bank (1995), Regulamin lokaty rewaloryzowanej, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVa0VUMVhPMm5sY0E
KNB, (1998), UCHWAŁA Nr 11/98 Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków, https://www.nbp.pl/akty_prawne/dzienniki_urzedowe/1998/dzu24_98.pdf
KNB, (1999), Rekomendacja I, https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacjaold_i_tcm75-8608.pdf
Truszkiewicz (1999), Umowa kredytu w:EncPrawBan red:W.Pyzioł, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVSHNHakppc2VjN2M
Truszkiewicz (1999), Pożyczka w:EncPrawBan red:W.Pyzioł, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVR19nZnhNZmhKcTQ
KNB (1999), REKOMENDACJA I z dnia 1 grudnia 1999 r. dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym, https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacjaold_i_tcm75-8608.pdf
KNB (2000), Sytuacja finansowa banków w 1999 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza1999_tcm75-4743.pdf
KNB (2001), Sytuacja finansowa banków w 2000 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2000_tcm75-4742.pdf
KNB (2002), Sytuacja finansowa banków w 2001 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2001_tcm75-4741.pdf
KNB (2003), Sytuacja finansowa banków w 2002 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2002_tcm75-4740.pdf
NBP (2003), Raport o stabilności systemu finansowego, http://www.nbp.pl/systemfinansowy/raport2.pdf
KNB (2004), Sytuacja finansowa banków w 2003 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2003_tcm75-4739.pdf
NBP (2004), Raport o stabilności systemu finansowego, https://www.nbp.pl/systemfinansowy/raport_o_stabilnosci_2003.pdf
KNB (2005), Sytuacja finansowa banków w 2004 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2004_tcm75-4738.pdf
KNB/KNF (2006), Sytuacja finansowa banków w 2005 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2005_tcm75-4737.pdf
KNB (2006), Rekomendacja S,
https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacja_s_tcm75-8566.pdf
NBP, (~2006), RYZYKO OPERACJI WALUTOWYCH, http://bs.net.pl/upload/File/pdf/Microsoft%20Word%20-%2015operacje_walutowe.pdf
KNF (2007), Sytuacja finansowa banków w 2006 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2006_tcm75-4736.pdf
NBP (2007), Przegląd stabilności systemu finansowego, https://www.nbp.pl/systemfinansowy/psf2007_1.pdf
ZBP, (2011a), Opinia na temat projektu ustawy antyspreadowej, http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/2D15739F5C0FE168C12578CC0026FCD7/$file/4381-002.pdf
ZBP, (2011b), ZBP - interpretacja ustawy antyspreadowej, https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_bankow/prawo/rada_prawa_bankowego/cele/img_Y16153913.pdf
Styczynski (2015a), Waloryzowany kredyt hipoteczny, https://plus.google.com/+RyszardStyczynski/posts/RX81gC1taEX
Styczynski (2015b), Historia i teraźniejszość natury kredytu bankowego, http://styczynski.blogspot.com/2016/02/historia-i-terazniejszosc-natury.html
Styczynski (2015c), Rzymska gwarancja bankowa constitutum debiti alieni jako protoplasta umowy kredytu, http://styczynski.blogspot.com/2016/03/constitutum.debiti.alieni.jako.protoplasta.umowy.kredytu.html
Czarny B. (2016), SZKICE O EKONOMII W POLSCE W LATACH 1949-1989 (EKONOMIA W PAŃSTWIE TOTALITARNYM), http://www.podstawyekonomii.pl/ekonomiawpolsceludowej/files/o_ekonomii_19082014pl.pdf
2. Raporty KNB/KNF, https://www.knf.gov.pl/opracowania/sektor_bankowy/raporty_i_opracowania/publikacje_sektora_bankowego/index.html
3. Czarny czwartek - Soros vs. Funt Szterling , https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarna_środa
4. Notka o związaniu CHF z EUR z 2011 roku, http://stojeipatrze.blogspot.com/2011/09/czy-ma-szasne-przetrwac-powiazanie-chf.html
Interpretując prawo z zakresie stosunków kredytowych należy pamiętać o kontekście historycznym. Wywarł on tak mocny wpływ na rzeczywistość Polski, że jego ignorowanie jest poważnym, wręcz dyskwalifikującym, błędem. Dokonując interpretacji prawa nie można się oprzeć ani na narracji bankowej ani też na dostępnej literaturze prawniczej. Aby dotrzeć do prawdy i ukrytej wiedzy, należy wykonać analizę obu systemów i przeprowadzić syntezę własnymi siłami, rozpoczynając pracę badawczą w źródłach sprzed 1945 roku. Praca oczywiście musi być oparta na analizie materiałów specjalistycznych, literatury prawniczej oraz litery prawa. Należy więc zrobić to co powinni wykonać teoretycy prawa. Metoda warsztatowa nie jest tutaj tajemnicą, będąc opisaną w podręcznikach z prawoznawstwa.
Podstawową techniką, przy interpretacji przepisów, jest analiza językowa bazująca na znaczeniu słów w języku naturalnym. W grę wchodzi zarówno znaczenie potoczne jak i słownikowe. W obszarze znaczeń specjalistycznych należy zwrócić się do literatury i źródeł fachowych, jako że system prawny przeważnie nie wprowadza własnych definicji specjalistycznych. Tutaj pojawia się bardzo ważne pytanie dlaczego praktycy prawa oczekują, że prawo bankowe ma definiować kredyt denominowany i indeksowany, skoro oba terminy są dobrze zdefiniowane w systemach ekonomicznym i finansowym.
W przypadku świata bankowości i finansów należy sięgnąć do fachowych źródeł krajowych, oraz wesprzeć się literaturą obcojęzyczną. Należy także przeprowadzić analizę komparystyczną aby dowiedzieć się jak do danego zagadnienia podchodzą systemy prawne innych krajów. Nie można ignorować grzechu pierworodnego obu systemów, co powinno bezwzględnie skłaniać do rozszerzenia poszukiwań o okres przedwojenny, czyli ostatni moment gdy myśl prawnicza i bankowa nie były jeszcze skalane ideami marksistowskimi. Jeżeli ktoś poczuł się urażony tym twierdzeniem, powinien sięgnąć do książki dr hab. Bogusława Czarnego (2016), w której autor opisuje spustoszenia w nauce ekonomii na warszawskim SGPiS spowodowane przez okres marksistowski. Skoro wydarzyło się to w Szkole Głównej Handlowej, nie widzę powodu aby upierać się, że katedry prawa były wolne od identycznych spustoszeń. Nie jestem pewien, czy istniały w Polsce okresu PRL katedry finansów i bankowości; jeżeli tak to musiały być to miejsce, gdzie uczono bardzo dziwnych rzeczy.
Na poparcie moich tez zaznaczę, że w literaturze prawniczej z lat powojennych znajdujemy wyjaśnienia obrazujące oczywiste i wymagane zmiany systemu prawnego mające na celu dostosowanie spuścizny prawnej do społeczeństwa socjalistycznego (Czachórski, 1954, Ohanowicz, 1965).
W niniejszej analizie pominę konspekt historyczny i funkcyjny kredytu bankowego. Poświęciłem temu zagadnieniu osobne teksty, do których pozwolę sobie odesłać czytelnika (2015b, 2015c). Nie będę tutaj przeprowadzał także analizy językowej, którą wykonałem w "Waloryzowany kredyt hipoteczny" (2015a). Nie tracąc czasu na powtarzanie wykonanej wcześniej pracy, pozostanę w centrum zainteresowania niniejszej analizy czyli znaczeniu określeń kredytów nazywanych publicystyce jako walutowe, denominowane oraz indeksowane.
~~~
Okazuje się, że kredyty walutowe, denominowane oraz indeksowane były wielokrotnie stosowane w opracowaniach NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego (KNB, prekursor KNF) opisujących system finansowy w Polsce. Z raportów z lat 1999-2006 wynika, że piśmiennictwu fachowemu znane były wszystkie poszukiwane przez nas określenia.
Pierwszą wzmiankę na temat kredytów denominowanych można znaleźć w opracowaniu Głównego Inspektoratu Nadzoru Bankowego „Sytuacja finansowa banków w 1999 r. ”, gdzie autor używa określenia „denominowany w dewizach” w celu określenia portfela umów odnoszonych do walut obcych.
W raporcie za rok 2000, KNB nie wspomina o o kredytach denominowanych, posługując się tylko nazwą „walutowe”. Raport za rok 2001 ponownie stosuje nazwę „denominowany w” opisując portfel kredytów odnoszonych do walut obcych.
Raport wymienia obok pozycji denominowanych w walutach obcych, także pozycje indeksowane do walut obcych w sposób całkowicie naturalny, co oznacza że technika ta była uznana za oczywistą dla autora raportu.
Rok 2002 w raporcie KNB pokazuje całe spektrum nazw. Czytamy w nim zarówno o kredytach walutowych, indeksowanych do walut obcych, oraz denominowanych w walutach obcych.
Raport wspomina o pozycjach walutowych na które składają się pozycje: denominowane w walutach obcych oraz indeksowane do nich. Jest to klasyfikacja pokazująca, że określenie „pozycja walutowa” jest nazwą generalną, z dwoma typami szczególnymi „denominowanym” oraz „indeksowanym”.
Jest to uwaga na marginesie analizy, jednak z raportu dowiadujemy się niezwykle ciekawej rzeczy na temat strategi małych banków polegającej na oferowaniu kredytów walutowych. Jest to godne zadumy dlaczego małe banki decydowały się na stosowanie takiej taktyki rozwoju.
Rok 2003 przynosi informację o zmianach w sprawozdawczości, nie podając jednak szczegółów - o tych dowiemy się z raportów NBP. Raport stosuje określenie „kredyty powiązane z kursami walutowymi” co jest jednym z neutralnych wariantów nazewniczych. To co jest jednak najciekawsze w tym raporcie to zmniejszenie zaangażowania banków.
Z perspektywy roku 2016, w którym statystyki mówią o 500.000 umów powiązanych z kursem CHF, powyższe stwierdzenie jest co najmniej zaskakujące. Pokazuje jednak arogancję niektórych przedstawicieli systemu bankowego. Akcja kredytowa denominowana w Euro została wstrzymana z powodu deprecjacji złotego o ok. 30% w latach 2001-2005. W tej sytuacji kredytobiorcy ponosili kosz większej raty co nie wpływało na możliwość sprzedaży takich umów. Banki znalazły na to sposób przenosząc umowy na CHF, który także co prawda podrożał, jednak jego stopy referencyjne były niższe o 2% od Euro, co w połączeniu z ratami stałymi gwarantowało „zdolność kredytową” klientów.
Raport opisujący rok 2004 wspomina o kredytach walutowych dzielonych na dwie kategorie: denominowane w walutach obcych lub też do nich indeksowanych. Jest to niezwykle ważne stwierdzenie tym bardziej, że identyczna klasyfikacja znajduje się w znowelizowanym prawie bankowym (2011, art.69 ust.2 pkt 4a).
Raport za rok 2005 ponownie wymienia kredyty denominowane w walucie obcej, sprawiając jednak wrażenie, że chodzi o klasyfikację generalną, czyli synonim kredytu walutowego. Ważne są w tym raporcie uwagi na temat spodziewanego ryzyka, oraz zachowań kredytowych w innych krajach.
Raport za rok 2006 nie informuje o kredytach indeksowanych czy też denominowanych co jest zaskakujące, biorąc pod uwagę rozpoczęcie akcji kredytowej na wielką skalę. Może być to spowodowane jej likwidację przez parlament Rzeczpospolitej i przeniesieniem obowiązków do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).
Na marginesie rozważań, warte uwagi jest odnotowanie uwag co do rosnącej bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości.
Raport niesie w swej treści uwagę o Rekomendacji S i kredytach walutowych, co pozwala dostrzec, że KNB/KNF zaczyna już udawać, że wszystkie kredyty, denominowane oraz indeksowane są walutowe.
Jednym z ostatnich dokumentów wydanych przez KNB była Rekomendacja S (KNB, 2006), która prawdopodobnie przyczyniła się do likwidacji tej instytucji. W dokumencie tym czytamy o „ekspozycji kredytowej w walucie obcej” oraz „ekspozycji kredytowej indeksowanej kursem walucie obcej”.
Obok raportów KNB/KNF oraz Rekomendacji S, raporty o stabilności publikowane przez NBP są niezastąpionym źródłem wiedzy specjalistycznej na temat klasyfikacji kredytów.
Raport z roku 2000, będący pierwszym z serii nie wspomina o kredytach walutowych, jednak raport za lata 2001-2002 (NBP, 2003) przynosi już wysyp określeń opisujących pozycje odnoszone do walut obcych. Raport zawiera określenie: pozycji wyrażonych w walutach obcych, kredytów walutowych i indeksowanych do walut obcych. Podkreśla, że blisko 1/4 aktywów sektora bankowego była denominowana w walutach obcych.
Na podstawie tego raportu należy stwierdzić, że najogólniejszym określeniem jest „pozycja odnoszona do walut obcych”, będąca synonimem „denominowanej w walucie obcej” a wariantami tych pozycji są „kredyty walutowe” oraz „indeksowane do walut obcych”.
Raport o stabilności systemu finansowego za rok 2003 (NBP, 2004) przedstawia niezwykle interesujące fakt - dowiadujemy się z tego dokumentu, że w roku 2003 zmieniono zasady klasyfikacji kredytów.
Jest to ostatni rok, w którym możemy zobaczyć statystyki związane z kredytami indeksowanymi, obok kontraktów walutowych oraz złotowych. Z przypisu do poniższej tabeli dowiadujemy się, że w czerwcu 2003 zmieniono klasyfikację kredytów indeksowanych do walut obcych. Od tej pory kredyty indeksowane są raportowane jako walutowe.
Moment zmiany pokazany jest na poniższym wykresie. Wykres pokazuje dodatkową niezwykle interesującą kwestię. Jest to ilość kredytów walutowych.
Należy jednak zauważyć, że pomimo tej zmiany w kolejnych latach reporty zawierały w dalszym ciągu informację o rozróżnialności pojęciowej kredytów walutowych i indeksowanych (NBP, 2005, s.11,18, 53, 69)
Widoczne jest to także w raporcie za rok 2006 (NBP, 2007, s.29).
Z kontekstu opracowań NBP wynika, że pojęcie "denominowany w" stosowane było do kredytów w których wartość zobowiązań była odnoszona do walut obcych, czyli do wszystkich form znanych nam kredytów walutowych. Co więcej raporty stosują po roku 2003 pojęcie kredytu walutowego jako synonimu wszystkich podtypów kontraktowych. Należy więc przyjąć, że od strony raportowej nazwa "denominowany w", "indeksowany do" oraz "walutowy" oznaczają to samo - kredyty walutowe.
Aby zrozumieć tę zmianę trzeba zastanowić się co takiego się stało w 2003 roku, że banki zmieniły klasyfikację kredytów indeksowanych do postaci walutowej.
Problem z prawem
Przedstawione powyżej klasyfikacje kredytów jest tylko i wyłączenie domeną pojęciową występującą w raportach i publikacjach specjalistycznych, nie mająca potwierdzenia w przepisach prawa. W szczególności w księdze zobowiązań, prawie bankowym oraz prawie dewizowym przed rokiem 2011 nie znajdziemy wzmianki o tych konstrukcjach. Ta rozbieżność podkreśla fakt oderwania nomenklatury stosowanej w bankowości od litery prawa.Pierwsze starcie
Prawo dewizowe, liberalizujące obrót dewizowy, uchwalone zostało po raz pierwszy w 1989 roku przez ostatni komunistyczny rząd PRL M.Rakowskiego na kilka miesięcy przed dymisją. Liberalizacja obrotu dewizowego wiązała się jednak z bezwzględną koniecznością posiadania zezwoleń dewizowych. Dotyczyło to także banków. Nowelizacja prawa dewizowego z 1998 roku dokonała kolejnych zmian, pozostawiając jednak w dalszym ciągu konieczność posiadania zezwoleń dewizowych włączając banki.System bankowy już wtedy starał się obchodzić system prawny w zakresie wymagań dewizowych. Jednym z banków, który nie posiadając zezwoleń dewizowych, oferował lokaty "walutowe" był InvestBank, który od ok. 1994 roku udostępniał klientom lokaty dewizowo-złotowe bazujące na znanej nam indeksacji czy też waloryzacji, stosując jednak kurs średni NBP. W roku 1998, reagując na tę praktykę bankową, Komisja Nadzoru Bankowego (KNB) wydała uchwałę w której definiując miary ryzyka walutowego, literalnie wymieniał pozycje „walutowych transakcji indeksowanych”, podając jednocześnie definicję, że indeksowanie do waluty obcej oznacza uzależnienie wartości salda wyrażonego w złotych od kursu waluty obcej (UCHWAŁA Nr 11/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 14 października 1998 r.). Należy tę wzmiankę uznać a pierwszą znaną w przepisach definicję pozycji indeksowanej.
Jest niezwykle interesującym, że już w roku 1999 technika "indeksacji" zyskała błogosławieństwo prawników za sprawą Encyklopedii Prawa Bankowego pod redakcją W.Pyzioła. Absolwent UJ, dr Truszkiewicz dokonał chrztu stosowania klauzuli waloryzacyjnej art.358(1) § 2 w opisie Pożyczki (1999, s.849).
W rozdziale na temat Kredytu (1999, ZN10, s.812) rozwinął także koncepcję kontraktu dłużnego odnoszonego do waluty obcej, definiując w ten sposób protoplastę umowy kredytu wyrażonego w walucie obcej a obsługiwanego w walucie lokalnej.
Dr Truszkiewicz prawdopodobnie zdawał sobie zapewne sprawę, że zastosowanie w tym miejscu art.358(1) § 2 jest nieakceptowalne, zastosował więc klauzule przeliczeniowe. Niestety tego niuansu nie zrozumieli prawnicy, którzy do tej pory tłumaczą, że tego typu umowy bazują na waloryzacji umownej. Sam autor także nie rozumiał konsekwencji swojego swoistego „przepisu”, łamiącego nie tylko zasadę walutowości poprzez brak obrotu dewizowego, ale także podstawy księgi zobowiązań, odrywając zobowiązanie od świadczenia. Proszę zauważyć, że autor proponuje stosowanie przeliczeń walutowych stosując tabelę kursową banku, co powoduje subiektywne kształtowanie wysokości długu przez bank, prowadząc do nielegalności klauzul przeliczeniowych. To co zaproponował dr Truszkiewicz stało się podstawą praktyki bankowej na kolejną dekadę. Niestety w wyniku braku jakiejkolwiek analizy prawniczej, autor nie zauważył, że przepis ten jest akumulacją błędów warsztatowych, które aktualnie stają się podstawą w sądach do unieważniania umów.
Finalnie w roku 1999 Komisja Nadzoru Bankowego wydaje Rekomendację I, dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym. W dokumencie tym, abstrahując od form prawnych, KNB zarysowuje standardy jakościowe, a sam dokument jest uzupełnieniem uchwały nr 11/98 KNB, traktującej o parametrach ilościowych. Ostatnie zdanie tej rekomendacji jest niezmiernie interesujące, pozwalające wyobrazić sobie ogram braku etyki w tym zakresie.
Historia Invest Banku (1994), uchwały KNB (1998), Encyklopedii Prawa Bankowego (1999), oraz Rekomendacji I (12’1999) układa się w logiczny ciąg wydarzeń pokazujących starcie sektora bankowego z instytucjami państwowymi. Warte jest uwagi, że po stronie sektora opowiedział się świat akademicki w osobie prof. Pyzioła oraz dr Truszkiewicza.
Pierwsze ustępstwo
W roku 2002 uchwalono nowe prawo dewizowe literalnie znoszące wymóg posiadania zezwoleń dewizowych przez banki. Nowelizacja nadając bankom prawo działalności, ponad ograniczeniami dotyczącymi innych przedsiębiorców, zaznaczyła jednocześnie konieczność wystąpienia obrotu dewizowego. Przepis zaproponowany przez dr Truszkiewicza takiego obrotu nie stosował, co powodowało że był w świetle prawa nielegalny, w dalszym ciągu łamiąc zasadę walutowości.Ogłoszenie zmiany prawa dewizowego z 2002 roku przyjmuję za punkt przełomowy, dzięki któremu banki uznały, że mogą przestać omijać prawo i zacząć raportować kredyty indeksowane jako walutowe. Formalnie, na podstawie kodeksu cywilnego, były to jednak nadal umowy złotowe.
Kolejne starcia i kolejne ustępstwa
Rok 2008 przyniósł kolejny kryzys spowodowany nagłą deprecjację złotego, który z dnia na dzień stracił 30% w stosunku do innych walut. Kryzys zakończył się próbami łatania prawa w celu pozornej poprawy losu kredytobiorców. Ustawodawca pod pozorem likwidacji pobierania przez banki nielegalnej opłaty związanej z wymianą walutową, wprowadził do prawodawstwa klasyfikację umów: denominowanych oraz indeksowanych do walut obcych. Ustawodawca wprowadzając te dwie nazwy, bez podania ich szczegółowej definicji, dokonał aktu niszczenia ładu prawnego. Od tego momentu już nikt nie rozumiał typów umów kredytowych, czego wyraz znajdujemy w instrukcji ZBP dotyczącej interpretacji noweli prawa bankowego (2011b, str.2).
Należy tutaj jednak zaznaczyć, że ZBP nie potrafiąc właściwie zrozumieć słowa „denominowany” oraz „indeksowany”, był jednak w stanie rozróżnić te dwie formy kontraktowe od kredytu walutowego tj. umowy w której kredyt jest uruchamiany przez bank i spłacany bezpośrednio w walucie obcej. Nie potrafię powiedzieć dlaczego prawnicy ZBP nie potrafili właściwie nazwać typów umów. Ta nieporadność oznacza albo zamierzoną manipulację, albo też nieznajomość raportów KNB/KNF oraz NBP.
Rok 2015 przyniósł kolejny kryzys spowodowany decyzją centralnego banku Szwajcarii (SNB) o zaprzestaniu wiązania helweckiej waluty z euro. Decyzja ta była ze wszech miar prawidłowa, biorąc pod uwagę wysoki koszt obsługi takiego przedsięwzięcia oraz znane przypadki ataków na waluty, których wartość jest sztucznie utrzymywana przez banki centralne - casus Soros vs. Funt Szterling [3]. Podkreślę, że o fakcie związania obu walut oraz ryzyku takiej operacji bankowcy doskonale wiedzieli [4]; prędzej czy później spodziewana była kolejna skokowa zmiana wartości CHF. Niestety bankierzy nie przygotowali na tę sytuację swoich klientów, przerzucając całe ryzyko na kredytobiorców.
Zakończenie
Aktualnie bankowcy udają, że kontrakty walutowe są całkowicie legalne i zgodne z prawem. Żonglując nazwami wydają się jednak nie być świadomi prawdziwego znaczenie poszczególnych nazw. Sprawiają takie samo wrażenie, żonglując przepisami prawa. To czego się boję najbardziej to świadomość, że przedstawiciele sektora bankowego albo są kompletnymi oszustami, albo nie wiedzą co robią. W obu przypadkach nie jest dobrze, ponieważ 500.000 polskich rodzin związało z nimi swój los.Nadzieja w rozwiązaniu tej niezwykle skomplikowanej sytuacji jest w reprezentujących kredytobiorców prawnikach oraz Sądach. Aby jednak prawnicy oraz Sądy mogły procedować musza najpierw zrozumieć podstawy nazewnicze domeny w której operują. Ufam, że zapoznając się z materiałami, które przedstawiłem w niniejszym opracowaniu, przedstawiciele tych profesji nie będą więcej stosowali nazwy „denominowany do”, a także będą prawidłowo identyfikować kontrakty indeksowane jako złotowe a denominowane jako dewizowe z punktu widzenia przepisów prawa. Abstrahuję tutaj od legalności obu tych typów kontraktów.
###
Referencje:
Czachórski W. (1954), Zarys zobowiązań cz.1, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVM3JwWDRuQ1pILTACzachórski W. (1954), Zarys zobowiązań cz.2, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVc0F0WXVSa09QaTA
Ohanowicz A.(1965), Zobowiązania, Państwowe Wydawnictwa Naukowe
Invest Bank (1994), Reklama Głos Pomorza nr.237, http://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/plain-content?id=12118
Invest Bank (1995), Regulamin lokaty rewaloryzowanej, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVa0VUMVhPMm5sY0E
KNB, (1998), UCHWAŁA Nr 11/98 Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków, https://www.nbp.pl/akty_prawne/dzienniki_urzedowe/1998/dzu24_98.pdf
KNB, (1999), Rekomendacja I, https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacjaold_i_tcm75-8608.pdf
Truszkiewicz (1999), Umowa kredytu w:EncPrawBan red:W.Pyzioł, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVSHNHakppc2VjN2M
Truszkiewicz (1999), Pożyczka w:EncPrawBan red:W.Pyzioł, https://drive.google.com/file/d/0ByDcOdN-T_PVR19nZnhNZmhKcTQ
KNB (1999), REKOMENDACJA I z dnia 1 grudnia 1999 r. dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym, https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacjaold_i_tcm75-8608.pdf
KNB (2000), Sytuacja finansowa banków w 1999 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza1999_tcm75-4743.pdf
KNB (2001), Sytuacja finansowa banków w 2000 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2000_tcm75-4742.pdf
KNB (2002), Sytuacja finansowa banków w 2001 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2001_tcm75-4741.pdf
KNB (2003), Sytuacja finansowa banków w 2002 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2002_tcm75-4740.pdf
NBP (2003), Raport o stabilności systemu finansowego, http://www.nbp.pl/systemfinansowy/raport2.pdf
KNB (2004), Sytuacja finansowa banków w 2003 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2003_tcm75-4739.pdf
NBP (2004), Raport o stabilności systemu finansowego, https://www.nbp.pl/systemfinansowy/raport_o_stabilnosci_2003.pdf
KNB (2005), Sytuacja finansowa banków w 2004 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2004_tcm75-4738.pdf
KNB/KNF (2006), Sytuacja finansowa banków w 2005 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2005_tcm75-4737.pdf
KNB (2006), Rekomendacja S,
https://www.knf.gov.pl/Images/rekomendacja_s_tcm75-8566.pdf
NBP, (~2006), RYZYKO OPERACJI WALUTOWYCH, http://bs.net.pl/upload/File/pdf/Microsoft%20Word%20-%2015operacje_walutowe.pdf
KNF (2007), Sytuacja finansowa banków w 2006 r. https://www.knf.gov.pl/Images/synteza2006_tcm75-4736.pdf
NBP (2007), Przegląd stabilności systemu finansowego, https://www.nbp.pl/systemfinansowy/psf2007_1.pdf
ZBP, (2011a), Opinia na temat projektu ustawy antyspreadowej, http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/2D15739F5C0FE168C12578CC0026FCD7/$file/4381-002.pdf
ZBP, (2011b), ZBP - interpretacja ustawy antyspreadowej, https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_bankow/prawo/rada_prawa_bankowego/cele/img_Y16153913.pdf
Styczynski (2015a), Waloryzowany kredyt hipoteczny, https://plus.google.com/+RyszardStyczynski/posts/RX81gC1taEX
Styczynski (2015b), Historia i teraźniejszość natury kredytu bankowego, http://styczynski.blogspot.com/2016/02/historia-i-terazniejszosc-natury.html
Styczynski (2015c), Rzymska gwarancja bankowa constitutum debiti alieni jako protoplasta umowy kredytu, http://styczynski.blogspot.com/2016/03/constitutum.debiti.alieni.jako.protoplasta.umowy.kredytu.html
Czarny B. (2016), SZKICE O EKONOMII W POLSCE W LATACH 1949-1989 (EKONOMIA W PAŃSTWIE TOTALITARNYM), http://www.podstawyekonomii.pl/ekonomiawpolsceludowej/files/o_ekonomii_19082014pl.pdf
Strony internetowe:
1. Raporty NBP, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/stabilnosc.html2. Raporty KNB/KNF, https://www.knf.gov.pl/opracowania/sektor_bankowy/raporty_i_opracowania/publikacje_sektora_bankowego/index.html
3. Czarny czwartek - Soros vs. Funt Szterling , https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarna_środa
4. Notka o związaniu CHF z EUR z 2011 roku, http://stojeipatrze.blogspot.com/2011/09/czy-ma-szasne-przetrwac-powiazanie-chf.html
0 komentarze:
Prześlij komentarz